Marathi Grammar Parts of Speech : शब्दांच्या जाती ही मराठी व्याकरणातील एक महत्त्वाची संकल्पना आहे. शब्दांच्या जातींवरून शब्दाचे वाक्यातील स्थान, त्याचे कार्य आणि त्याच्याशी संबंधित इतर शब्दांची माहिती मिळते.
शब्दांच्या जातींची संख्या –
मराठी भाषेत शब्दांच्या आठ जाती आहेत. ते म्हणजे:
- नाम (Noun)
- सर्वनाम (Pronoun)
- विशेषण (Adjective)
- क्रियापद (Verb)
- क्रियाविशेषण (Adverb)
- शब्दयोगी अव्यय (Preposition)
- उभयान्वयी अव्यय (Conjunction)
- केवलप्रयोगी अव्यय (Exclamatory word)
शब्दांचा जाती दोन विभागामध्ये विभागल्या जातात एक विकारी आणि दुसरे अविकारी – विकारी शब्द म्हणजे ज्या शब्दांच्या रूपांमध्ये बदल होतात ते शब्द. अविकारी शब्द म्हणजे ज्या शब्दांच्या रूपांमध्ये बदल होत नाहीत ते शब्द.
विकारी शब्द
विकारी शब्दांची रूपे लिंग, वचन, काळ, रूप इत्यादींनुसार बदलतात. विकारी शब्दांची काही उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- नाम: मुलगा, मुलगी, घर, पुस्तक
- सर्वनाम: तो, ती, ते, आम्ही, तुम्ही
- विशेषण: लाल, मोठा, सुंदर
- क्रियापद: खेळतो, धावतो, शिकतो
अविकारी शब्द
अविकारी शब्दांची रूपे लिंग, वचन, काळ, रूप इत्यादींनुसार बदलत नाहीत. अविकारी शब्दांची काही उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- क्रियाविशेषण: जोरात, वेगात, सुंदरपणे
- शब्दयोगी अव्यय: घरात, नदीजवळ, माझ्याबरोबर
- उभयान्वयी अव्यय: आणि, पण, की
- केवलप्रयोगी अव्यय: वा!, अरे!, अहो!
अविकारी शब्द म्हणजे ज्या शब्दांच्या रूपांमध्ये बदल होत नाहीत ते शब्द.
नाम
नाम म्हणजे वस्तू, प्राणी, व्यक्ती, स्थान, भावना, विचार इत्यादींचे नाव दर्शवणारा शब्द.
उदाहरणे:
- वस्तू: घर, टेबल, पुस्तक
- प्राणी: मांजर, कुत्रा, घोडा
- व्यक्ती: राम, सीता, कृष्ण
- स्थान: मुंबई, पुणे, दिल्ली
- भावना: आनंद, दुःख, प्रेम
- विचार: ज्ञान, विज्ञान, कला
मराठी नाम व नामाचे प्रकार अधिक माहिती
सर्वनाम
सर्वनाम म्हणजे नावाला पर्याय होणारे शब्द.
उदाहरणे:
- तो, ती, ते, आम्ही, तुम्ही
- कोण, काय, कुठे, कधी, का
सर्वनाम व सर्वनामाचे प्रकार येथे बघा
विशेषण
विशेषण म्हणजे नाव किंवा सर्वनामाची विशेषता दर्शवणारा शब्द.
उदाहरणे:
- लाल घर, मोठा घोडा, सुंदर मुलगा
विशेषण व त्याचे प्रकार येथे बघा…
क्रियापद
क्रियापद म्हणजे काय होते ते दर्शवणारा शब्द.
उदाहरणे:
- तो खेळतो. घोडा धावतो.
क्रियापदाबद्दल संपूर्ण माहिती येथे वाचा
क्रियाविशेषण
क्रियापदाची विशेषता दर्शवणारा शब्द म्हणजे क्रियाविशेषण.
उदाहरणे:
- तो जोरात खेळतो. घोडा वेगात धावतो.
क्रियाविशेषण बद्दल माहिती येथे बघा ..
शब्दयोगी अव्यय
दोन शब्दांना जोडून ठेवणारा शब्द म्हणजे शब्दयोगी अव्यय.
उदाहरणे:
- घरात, नदीजवळ, माझ्याबरोबर
शब्दयोगी अव्यय माहिती येथे बघा
उभयान्वयी अव्यय
दोन वाक्ये किंवा वाक्यांश जोडून ठेवणारा शब्द म्हणजे उभयान्वयी अव्यय.
उदाहरणे:
- आणि, पण, की
उभयान्वयी अव्यय माहिती येथे बघा
केवलप्रयोगी अव्यय
आश्चर्य, दुःख, आनंद इत्यादी भावना व्यक्त करण्यासाठी वापरले जाणारे शब्द म्हणजे केवलप्रयोगी अव्यय.
उदाहरणे:
- वा!, अरे!, अहो!
शब्दांच्या जाती ओळखणे
शब्दांच्या जाती ओळखण्यासाठी खालील निकष वापरले जातात:
- लिंग: नाम, सर्वनाम आणि विशेषण यांची लिंगे असतात.
- वचन: नाम, सर्वनाम, क्रियापद आणि क्रियाविशेषण यांची वचने असतात.
- काळ: क्रियापदांची काळे असतात.
- रूप: विशेषणांची रूपे बदलतात.
- प्रयोग: शब्द वाक्यातील स्थानावरून त्याची जाती ओळखता येते.
शब्दांच्या जातींचा उपयोग
शब्दांच्या जातींचा उपयोग खालील गोष्टी करण्यासाठी केला जातो:
- शब्दाचा अर्थ समजून घेण्यासाठी: शब्दाच्या जातीवरून त्या शब्दाचा अर्थ समजून घेता येतो.
- वाक्यातील शब्दांचे योग्य स्थान ठरवण्यासाठी: शब्दांच्या जातींवरून वाक्यातील शब्दांचे योग्य स्थान ठरवता येते.
- शब्दाची वाक्यातील भूमिका समजून घेण्यासाठी: शब्दाच्या जातीवरून शब्दाची वाक्यातील भूमिका समजून घेता येते.
शब्दांच्या जातींचे महत्त्व
शब्दांच्या जाती मराठी व्याकरणाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. शब्दांच्या जाती समजल्याशिवाय मराठी भाषा व्यवहारात नीट वापरता येत नाही.